سؤال: آیا ابو بکر به دستور پیامبر اکرم (ص) امام جماعت شده است ؟

جواب: در منابع اهل سنت آمده است که پیامبر (ص) در زمان بیماری خود ابوبکر را برای پیش نمازی فرستاد تا برای مردم نماز بخواند. از این رو اهل سنت پیش نمازی را دلیل بر شایستگی ابوبکر بر امر خلافت دانسته اند، و می گویند کسی را که پیامبر(ص) او را در امر معنوی مقدم داشته است، چطور در امر دنیوی ما او را مقدم نداریم. 
ما در اینجا ابتدا روایات در این خصوص را نقل؛ و سپس آن را مورد نقد قرار می هیم: 
نقل روایات: 
الف): مسلم در صحیح خود از«عایشه» این‌گونه روایت نقل می کند که رسول خدا (ص) هنگام نماز وارد خانه ام شد و فرمود: « بگویید ابوبکر با مردم نماز بگزارد. گفتم: یا رسول الله! ابوبکر مردی رقیق القلب و ‌نازک دل است او هرگاه قرآن می خواند نمی‌تواند خود را از گریه باز دارد؛ ای کاش غیر ابوبکر را فرمان می‌دادید تا با مردم نماز بخواند ... عایشه می گوید: من این سخنم را سه بار تکرار کردم ولی پیامبر(ص) فرمود: « ابوبکر با مردم نماز بگزارد، شما همانند همراهان یوسف هستید»[1].
ب): همچنین بخاری در حدیث دیگری به نقل از عایشه می‌گوید: «هنگامی که رسول خدا (ص) بیمار شد، (همان بیماری که به فوت ایشان انجامید). بلال آمد تا پیامبر را از وقت نماز آگاهش نماید، پیامبر(ص)فرمود: « بگویید ابوبکر با مردم نماز بگزارد»... سپس شخصی را به نزد ابوبکر فرستادند تا اینکه آمد و با مردم به نماز ایستاد آنگاه پیامبر (ص) در خود احساس سبکی کرد و با تکیه بر دو مرد از خانه بیرون آمد و به مسجد وارد شد... و چون ابوبکر وجود پیامبر(ص) را احساس نمود، خواست تا عقب رود که پیامبر (ص) به او اشاره فرمود تا به جای خود بماند. سپس پیامبر(ص) آمد و در کنار ابوبکر نشست آنگاه ابوبکر به پیامبر(ص) اقتدا نمود و مردم هم به ابوبکر اقتدا کردند»[2].
پ): طبری در تاریخ خود در همین رابطه می نویسد رسول خدا(ص) فرمود: « آیا هنگام نماز فرا رسیده است؟ شخصی گفت: آری. 
پیامبر(ص) فرمود: « به ابابکر دستور دهید با مردم نماز بخواند». 
عایشه گفت: ابوبکر مردی رقیق القلب است. به عمر دستور دهید. پیامبر (ص) فرمود: « به عمر بگویید». 
عمر گفت: من تا مادامی که ابوبکر حضور دارد بر او مقدم نخواهم شد، آنگاه ابوبکر جلو رفت، پیامبر (ص) چون احساس نمود که از شدت تب او کاسته شده است، از منزل بیرون آمد و به مسجد رفت و چون حرکت پیامبر (ص) به گوش ابوبکر رسید، خود را عقب کشاند؛ پیامبر(ص) هم پیراهن او را کشید و خود در جای او قرار گرفت، آنگاه رسول خدا (ص) نشست و از همان‌ جایی که ابوبکر انجام داده بود، پیامبر(ص) هم نماز را نشسته ادامه دادند»[3].
ت): محمد بن عمر [واقدى‏] از عبد الرحمن بن عبد العزیز، و عبد العزیز بن محمد از عمارة بن غزیّه، از محمد بن ابراهیم نقل مى‏کنند که مى‏گفته است پیامبر (ص) در بیمارى خود ابو بکر را فرمود تا با مردم نماز بگزارد، پس آن گاه پیامبر (ص) در خود احساس بهبودى کرده بیرون آمد و به همان حال که ابو بکر به نماز بود پیش آمد و ابو بکر متوجه نشد تا هنگامى که پیامبر (ص) دست بر شانه‏اش نهاد. ابو بکر اندکى عقب آمد و پیامبر (ص) در جانب راست او نشست و به نماز او اقتداء فرمود[4].
نقد روایات:
مطالبی که در این روایات آمده است بسیار تأمل بر انگیز و جای اشکالات فراوانی دارد که به آن اشاره می کنیم:
1: اگر پیامبر (ص) به ابوبکر دستور داده بود که با مردم نماز بخواند، پس چرا با زحمتی که قادر به راه رفتن نبود، و با تکیه بر دو مرد به مسجد می‌رود و به نماز مشغول می‌شود؟
2: آیا حضور پیامبر در مسجد برای تأیید ابوبکر بوده است؟ اگر چنین است، پس چرا او را کنار می‌زند و پیراهن او را می‌کشد و خود جای او می‌ایستد و نماز می‌خواند؟
3: اگر ابوبکر به پیامبر(ص) اقتدا نموده است، چنانچه روایت می‌گوید، پس امامت او معنا ندارد. بنابراین، آیا ممکن است شخصی در زمان واحد و در یک نماز، هم امام باشد و هم مأموم؟
4: این نمازی که ابوبکر به جای پیامبر خوانده، کدام نماز بوده است؟ (صبح، ظهر، عشاء) و در کجا این امامت انجام شده است؟ و چرا محدثان اهل سنّت در کتاب های خود این قضیه را متناقض نقل کرده‌اند؟
5: اگر این نماز دلیل بر اولویت ابوبکر در خلافت است، پس چرا مهاجرین و انصار و حتی خود ابوبکر در سقیفه به آن استناد نکرده‌اند؟
6: اگر نماز ابوبکر به جای پیامبر موجب استحقاق او برای خلافت شده است؛ پس چرا «عبدالرحمن بن عوف» سزاوار خلافت نباشد؟ مگر نه این است که محدثان اهل سنت در مورد «عبدالرحمن بن عوف» از قول پیامبر اکرم(ص) روایات زیادی نقل کرده‌اند که آن حضرت در حقّش فرمود: «صلّی خلفه»؛ « پشت سرش نماز بخوانید»[5].
8: بر فرض ثبوت این موضوع، چطور پیامبر(ص) در بستر بیماری وقتی که امر می‌کند ابوبکر به جای او در مسجد امامت کند هذیان نمی‌گوید! اما وقتی که امر می‌کند قلم و کاغذی بیاورید تا بنویسم چیزی را که بعد از من به ضلالت و گمراهی نیفتید، به قول عمر آن حضرت هذیان می‌گوید؟![6].
9: در زمانی که پیامبر اکرم(ص) در بستر بیماری بودند، امر کردند که اصحاب در لشکر اسامه شرکت کنند و فرمود: «جًهًّزوا علی جیش اسامة لعن الله من تخلف عنه»[7]. 
و به نظر مورخان، اسامه تا زمان رحلت پیامبر اکرم(ص) از جنگ بر نگشته بود، اینک با توجه به این حقیقت آیا ابوبکر در لشکر اسامه شرکت کرد یا خیر؟ اگر شرکت نکرده است پس تخلف از امر پیامبر اکرم(ص) نموده است. 
و اگر شرکت کرده است بنا به نقل اکثر مورخان، در این صورت در مدینه نبوده تا توانسته باشد به جای پیامبر نماز خوانده باشد[8]. 
پس با وجود چنین تناقضی چه طور ابوبکر به جای پیامبر اکرم (ص) نماز خوانده است؟
در نتیجه با وجود این همه اشکال نمی توان صحت و دلالت چنین روایاتی را پذیرفت و این روایات را می توان از جمله روایات جعلی دانست. 

منابع
[1].صحیح مسلم: کتاب الصلاة؛ ج1، ص313؛ صحیح بخاری: کتاب الاذان؛ ج1، ص87؛ مسند احمد بن حنبل: ج6، ص229؛ و مسند ابی عوانه: ج2، ص114.
[2]- صحیح بخاری: کتاب الصلاة؛ ج1، ص 85و92؛ صحیح مسلم: ج1، ص85 و 92؛ مسند احمد بن حنبل: ج6، ص210؛ و سنن نسائی: ج3، ص99 و 100.
[3]- تاریخ طبری: ج2، ص230، چاپ بیروت.
[4]- طبقات الکبری: ابن سعد؛ ج4، ص46.
[5]- مغازی؛ واقدی، ج3، ص1012؛ و تهذیب الکمال؛ ج14، ص122.
[6]- صحیح بخاری: کتاب العلم؛ ج1، ص39، ج2، ص 118؛ ج4، باب قول المریض از کتاب المرضی، ص5؛ ج6، باب مرض النبی و وفاته، ص11؛ و صحیح مسلم: ج6، کتاب الوصیه باب ترک الوصیه، ص76.
[7]- تاریخ مدینه دمشق: ابن عساکر؛ ج2، ص57 و ج8، ص60؛ معجم الکبیر: طبرانی؛ ج3، ص130؛ کنزالعمال: ج10، ص576؛ الملل و النحل: شهرستانی؛ ج1، ص23؛ تاریخ خلیفه ابن خیاط: ص63و64؛ و شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید؛ ج6، ص52.
[8]- طبقات الکبری: ابن سعد؛ ج4، ص46 و 136؛ تهذیب ابن عساکر: ج2، ص391، و ج3 ص215؛ کنزالعمال: ج5، ص312؛ تاریخ الخمیس: ج2، ص172؛ تاریخ یعقوبی: ج2 ص93؛ و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید: ج1، ص53 و ج2، ص21.